موضوع کتاب‌ های محبوب کودکان را بهتر بشناسیم

وقتی می‌خواهیم برای کودکمان کتاب تهیه کنیم، معمولاً به این فکر می‌کنیم بهترین کتابها برای چیست؟ او به چه کتاب‌هایی نیاز دارد و وقتی آن‌ها را می‌خواند، چه چیزهایی یاد می‌گیرد. اما کودک کتابی را می‌خواند و از آن تأثیر می‌پذیرد که به آن کتاب علاقه نشان دهد و با آن ارتباط برقرار کند و برایش محبوب باشد، یعنی آن کتاب را دوست داشته باشد.

در این مطلب می‌خواهیم شما را با موضوع کتاب های محبوب کودکان آشنا کنیم. اما قبل از آن می‌خواهیم برایتان بگوییم که کودکان چه کتاب‌هایی را دوست دارند.

داستان‌هایی که کودکان دوست دارند یا به آن علاقه نشان می‌دهند، چه ویژگی‌هایی دارند؟

کتاب کودک مؤلفه‌های مختلفی دارد که از جملۀ آن‌ها روایت داستان و شخصیت‌هایش هستند. کودکان روایتی را دوست دارند که ماجراجویانه باشد، رمزوراز داشته باشد، هیجان‌انگیز باشد و …؛ به همین دلیل نویسندۀ کتاب کودک می‌تواند از عنصر تعلیق استفاده کند تا علاقۀ کودک را برانگیزد.

کتاب های محبوب کودکان تعلیق دارد

شاید بپرسید استفاده از تعلیق به چه معناست؟ تعلیق یعنی نویسنده کودک را منتظر وقایع بعدی کتاب نگاه دارد؛ در این صورت، کودک در سراسر داستان، در ذهن خود پیش‌بینی می‌کند که برای شخصیت اصلی چه اتفاقی خواهد افتاد.

برای مثال، کتاب مراقبم باش نوشتۀ لورنز پائولی با ترجمۀ نگین کتال در انتشارات میچکا را که بخوانید، این تعلیق را زمانی می‌بینید که آقای اشنیپل، یوری را سوار فرغون کرده و به سرعت با خود می‌برد. کودک در حالی‌که کتاب را صفحه‌به‌صفحه می‌خواند و ورق می‌زند، احتمالاً در ذهنش تصور می‌کند که قرار است چه اتفاقی برای این دو بیفتد.

تعلیق به کودکان کمک می‌کند تا با شخصیت‌های داستان هم ارتباط برقرار کنند؛ همین‌که آن‌ها در سراسر داستان فکر کنند چه اتفاقی بر سرراه شخصیت‌هاست، باعث دلبستگی‌شان به این شخصیت‌ها خواهد شد. بنابراین در انتخاب موضوع کتاب های محبوب کودکان به تعلیق فکر کنید.

علاقه به شخصیت‌های داستان

در کنار ماجرای تعلیق، علاقه به شخصیت ها هم عامل مهمی است، یعنی علاقۀ کودک به شخصیت‌های داستان او را مشتاق کتاب می‌کند؛ کودک باید بتواند خودش را در شخصیت اصلی کتاب ببیند؛ یعنی تشخیص دهد که هیجان‌ها و افکاری مشابه او دارد، یا کارهایی را انجام می‌دهد که کودک نیز دوست دارد، یا این‌که تلاش شخصیت داستان برای گره‌گشایی از یک مسئله جذبش می‌کند.

گاهی ممکن است کودک میان شخصیت داستان و اطرافیانش رابطه‌ای برقرار کند، مثلا ناخودآگاه آن‌ها را شبیه به پدرومادر، معلم، دوستانش و … ببیند. در این صورت نیز زمینۀ ارتباط کودک با شخصیت‌های داستان فراهم می‌شود.

البته کتاب‌های محبوب کودکان ویژگی‌های زیاد دیگری هم دارند؛ از جمله زبان جذاب، تصاویر زیبا و غیره که از آن‌ها می‌گذریم تا به موضوعات رایج و محبوب کتاب کودکان برسیم که موضوع اصلی این مطلب است.

رایج‌ترین موضوع‌ها در کتاب کودک کدامند؟

موضوع کتاب‌ های محبوب کودکان رابطۀ مستقیمی به سن کودک دارد. اول باید پرسید که یک کودک در چه مرحله‌ای از رشد است و چندسال دارد، تا بتوان به نیازهای او پی برد و متناسب با آن برایش کتاب تهیه کرد و خواند.

کتاب‌های کودکان خردسال معمولاً از نوع مصور هستند؛ کتاب‌هایی رنگارنگ و سرگرم‌کننده که توجه کودک را به خود جلب می‌کنند و به او درس‌های ساده می‌آموزند. آموزش رنگ‌ها، حروف الفبا، انجام کارهای خانه یا جست‌وجوی یک شیء که در خانه گم شده، نمونه‌هایی از موضوعات ادبیات کودک در سنین خردسالی است.

مجموعۀ لی‌یو موش‌موشک کتاب‌هایی هستند که برای کودکان ۲ تا ۶ سال در انتشارات میچکا منتشر شده‌اند؛ شخصیت اصلی این مجموعه کتاب، بچه‌موش بهانه‌گیری است که لی‌یو نام دارد و از انجام کارهای شخصی‌اش مثل مسواک زدن، خوابیدن و … خودداری می‌کند.

کودک با داستان‌های لی‌یو یاد می‌گیرد که وظایف و مهارت‌های روزانه‌ چه هستند و به انجامشان ترغیب می‌شود.

مثال دیگر مجموعه کتاب لوبی‌هاست. کتاب لوبی‌ها در عدد هیچ به کودکان بزرگتر از ۴ سال شمارش اعداد و مفهوم عدد صفر را آموزرش می‌دهد.

کودکان در سنین بالاتر، برای ورود به جامعه از پدر و مادر خود استقلال نسبی پیدا می‌کنند و می‌توانند خودشان به تنهایی یا با دوستان و هم‌کلاسی‌هایشان کتاب بخوانند. بنابراین باید مفاهیمی را بدانند که به آن‌ها بینش می‌دهد و در تصمیم‌گیری‌ها به آن‌ها کمک می‌کند.

در ادامه می‌خواهیم به این نوع مفاهیم مفید و کمک کننده بپردازیم:

روابط

بخشی از موضوعات کتاب‌های ادبیات کودک بر روابط تأکید دارند؛ از جمله:

• روابط خانوادگی

بسیاری از کتاب‌های کودک دربارۀ روابط خانوادگی هستند، برای مثال نوع رابطۀ کودک با پدر، مادر، پدربزرگ، مادربزرگ، برادر، خواهر و …؛ اشکال مختلفی که یک خانواده می‌تواند داشته باشد؛ عواطفی که در خانواده جاری است و … .

برای مثال کتاب قصه‌های پدربزرگ: کتاب خاطرات، بابابزرگ سبز من، بوسه‌هایی برای بابا و … از جمله کتاب‌هایی هستند که رابطۀ یک کودک با خانواده‌اش را توصیف می‌کند.

• دوستی

روابط دوستی از موضوعات رایج و محبوب کتاب‌های کودک است. نویسندگان این کتاب‌ها می‌خواهند به کودکان نشان دهند که یک رابطۀ دوستی چقدر ارزشمند است.

کتاب یولانته در جست‌وجوی کریسولا در انتشارات میچکا داستان دو دوست بسیار صمیمی است. کریسولا از دنیا رفته و یولانته که نمی‌داند از دنیا رفتن چیست، به دنبال دوستش جست‌وجو می‌کند. این کتاب می‌خواهد به کودکان بزرگتر از ۸ سال، هم ارزش دوستی و هم مفهوم مرگ را آموزش دهد.

کتاب یک دوست باحال یخی در انتشارات میچکا هم داستان یک دوستی ماجراجویانه و پردردسر را برای کودکان تعریف می‌کند.

کتاب گوریل و دوست کوچکش هم کتابی است دربارۀ گوریلی استثنایی که هرچیز می‌خواست داشت، جز یک دوست!

• کار تیمی و همکاری

مشارکت و همکاری از مهم‌ترین مفاهیمی است که کودکان در بدو ورود به جامعه باید بیاموزند. به همین دلیل، این موضوع در کتاب‌های کودکان بسیار رایج است.

کتاب هایدی، یک حشره‌ی ترکه‌ای که به زودی در انتشارات میچکا انتشار می‌یابد، داستانی است که مشارکت هم‌کلاسی‌ها در بافتن یک شال‌گردن برای هایدی را به زیبایی روایت می‌کند و نشان می‌دهد که همکاری برای خوشحال کردن یک دوست چقدر ارزشمند است.

کتاب‌ فرمانروایان بازی هم یک نمونۀ بسیار عالی از کتابی است که ارزش کار تیمی را به کودکان یاد می‌دهد؛ در این داستان جونا و لنوکس هردو تصمیم می‌گیرند که در زمین بازی فرمانروا شوند.

در کتاب یکی برای همه، همه برای یکی کودکان می‌خوانند که شخصیت‌های کتاب هریک نقصی کوچک دارند و البته هرکدامشان یک توانایی ویژه هم دارند. بنابراین در کنار هم می‌توانند یک گروه قوی تشکیل دهند.

نگرش‌ها و ارزش‌ها

گروهی از کتاب‌های کودک، به کودکان دربارۀ شیوۀ نگاهشان به دنیا و دیگران و همچنین ارزش‌های اخلاقی آموزش می‌دهند؛ از جمله:

• پذیرش تفاوت‌ها

کودکان باید یاد بگیرند که با هم متفاوت هستند و لازم است که این تفاوت‌ها را بپذیرند. برای مثال کتاب من یک نخودفرنگی متفاوتم با چنین هدفی در انتشارات میچکا منتشر شده است. در این داستان در یک باغچۀ پر از بوته‌های نخودفرنگی، همۀ نخودفرنگی‌ها شبیه هم هستند. اما یکی از آن‌ها نمی‌خواهند شبیه بقیه باشد.

کتاب تمساحی که از آب‌بازی خوشش نمی‌آمد هم چنین محتوایی دارد. یک بچه تمساح که نمی‌تواند مثل خواهر و برادرانش آب بازی کند، در نهایت متوجه می‌شود که یک اژدهاست، نه یک تمساح.

• شجاعت

شجاعت از موضوعات محبوب کتاب‌های کودکان است. کتاب سگ سیاه در انتشارات میچکا را بخوانید. این داستان به خوبی نشان می‌دهد که چگونه کوچکترین عضو خانوادۀ آقای هوپ از سگ سیاه بزرگی که به دیدار خانواده آمده نمی‌ترسد و به خانواده‌اش کمک می‌کند که با این سگ سیاه مواجه شوند.

• همدلی و مهربانی

بسیاری از نویسندگان کتاب کودک قصد دارند به کودکان نشان دهند که احساسات و شرایط دیگران مهم است و باید دربارۀ آن احساس همدلی داشت و به آن‌ها کمک کرد.

کتاب من هم بغل می‌خواهم در انتشارات میچکا کتابی است که به کودک نشان می‌دهد ارتباط صمیمی و نزدیک با دیگران چقدر اهمیت دارد و در حفظ روحیۀ آن‌ها نقش ایفا می‌کند.

کتاب یک دقیقه صبر کن علاوه بر اینکه به کودک دربارۀ اهمیت خانواده چیزهای مهمی یاد می‌دهد، به او می‌گوید که زندگی می‌تواند سرشار از عشق و محبت به دیگران باشد و این حتی می‌تواند مرگ را هم شکست دهد.

• صداقت و مسئولیت‌پذیری:

لازم است که کودکان بیاموزند که با خود و دیگران صادق باشند و مسئولیت رفتارهایشان را برعهده بگیرند. در نتیجه کتاب‌های بسیاری دربارۀ این موضوع برای کودکان نوشته شده‌اند.

کتاب من تکلیف‌هایم را انجام ندادم، چون… کتابی است که به کودکان می‌آموزد که هرقدر برای انجام ندادن تکالیفشان بهانه‌های بزرگتر و غیرقابل‌باورتر بیاورند، از مسئولیت‌شان کاسته نمی‌شود و آثار این عدم‌صداقت و بی‌مسئولیتی بر دوششان خواهد بود.

• هویت و شناخت خود

کودکان باید بدانند که واقعا چه کسی هستند و با خودشان احساس راحتی کنند. کتاب هیچ‌کس را در دنیا به اندازه‌ی تو دوست ندارم در انتشارات میچکا دربارۀ خرگوشی به نام برایدن است. نویسنده در این کتاب می‌خواهد به کودک بگوید که در دنیا فرهنگ‌های گوناگونی وجود دارد، اما زندگی هیچ‌کس با دیگری قابل‌مقایسه نیست و نباید خود را با دیگران مقایسه کرد.

• رفتار

ادبیات کودک راهی عالی برای آموزش رفتارهای مثبت به کودکان است.

• کنترل خشم

کودکان باید یاد بگیرند که چگونه خشم خود را کنترل کنند. کتاب لوبی‌ها در من نبودم در انتشارات میچکا نمونۀ خوبی است که به کودکان نشان می‌دهد عصبانیت و نزاع راه خوبی برای حل مسائلشان نیست.

• سخاوت و بخشندگی

بخشنده‌بودن ارزشی است که انسان باید در کودکی با آن‌ آشنا شود. در انتشارات میچکا به زودی کتابی منتشر خواهد شد، با عنوان لالا و جادوی کلمات که مفهوم سخاوت را به شیوه‌ای عالی به کودکان یاد می‌دهد. در این کتاب دختری به نام لالا با مهربانی و بخشندگی بی‌نظیری که دارد، حتی گل‌ها و گیاهان را دلبستۀ خود می‌کند.

• سخت‌کوشی

لازم است به کودکان اهمیت سختکوشی و پشتکار را بیاموزیم. در کتاب هروقت خوک‌ها پرواز کنند که در انتشارات میچکا برای کودکان بالای ۳ سال منتشر شده، رالف شخصیت اصلی داستان می‌داند که خواستن توانستن است و به همین دلیل می‌خواهد به خوک‌ها کمک کند تا پرواز کنند. این کتاب به کودکان اهمیت اراده و پشتکار را نشان می‌دهد.

• استفاده از تخیل

وقتی کودکی یاد بگیرد که از تخیل خود استفاده کند، در حل مسائل خلاقیت بالایی خواهد داشت. مجموعه‌کتاب‌های راهت را پیدا کن نمونه‌ای عالی است برای آنکه به کودکان اهمیت رویاهایشان را نشان دهد.

کودک در کتاب‌های مختلف این مجموعه مثل رزی گودنس دخترک مهندس، ایگی سزار پسرک معمار، ماری ادلند دخترک دانشمند با اهمیت آزمون و خطا آشنا می‌شود، اعتمادبه‌نفسش پرورش می‌یابد و تشویق می‌شود که رویاهایش را جدی بگیرد و دست از جستجوگری نکشد.

تغییرات زندگی

لازم است که کودکان با تحولات زندگی مثلاً با پیامدهای بزرگ‌شدن یا پیرشدن آشنا شوند. انتشارات میچکا در این زمینه کتاب‌های مختلفی را به چاپ رسانده و کوشیده تا کودکان را با این مفاهیم آشنا کند، از جمله:

• بزرگ‌شدن

بزرگ‌شدن برای کودکان هیجان‌انگیز است، اما همراه با ترس‌هایی نیز هست. قورقوری کوچولو بزرگ می‌شود نمونۀ خوبی در انتشارات میچکاست که مراحل رشد را به کودک یاد می‌دهد. در این کتاب کودک می‌آموزد که نوزادی، کودکی، نوجوانی، جوانی و پیری همگی مراحل رشد طبیعی انسان هستند. در این داستان قورقوری کوچولو بزرگ می‌شود و مراحل تغییرات بدنی و رابطه‌اش با دیگران به کودک نشان داده می‌شود.

• مرگ و سوگ

کودکان با مرگ آشنا نیستند؛ بنابراین باید به آن‌ها آموخت که فقدان چیست و چگونه باید با غم آن کنار آمد. کتاب‌های قصه‌های پدربزرگ: کتاب خاطرات و یولانته در جست‌وجوی کریسولا نمونه‌هایی خوبی در انتشارات میچکا هستند که کودک را با مفهوم مرگ و نیستی آشنا می‌کنند.

• دوران مهدکودک و مدرسه

تعداد زیادی از کتاب‌های کودک دربارۀ مهدکودک و مدرسه رفتن کودکان هستند. نویسندگان این کتاب‌ها می‌کوشند که کودکان را با این مرحله آشنا کنند تا اضطرابشان از مواجهه با محیط مدرسه کاهش یابد.

کتاب لی‌یو نمی‌خواهد به مهد کودک برود و کتاب دنیایت را بشناس، در مهد کودک در انتشارات میچکا با همین هدف منتشر شده‌اند.

جامعه و مسائل اجتماعی

بسیار مهم است که کودک با مسائل جامعۀ پیرامون خود آشنا باشد؛ مسائلی نظیر موارد زیر:

• محیط زیست

کودک باید با اهمیت محیط زیست آشنا باشد و برای نگه‌داری از آن آموزش ببیند. انتشارات میچکا در این زمینه بسیار فعال است و کتاب‌هایی را تحت‌عنوان «صلح با زمین» دربارۀ محیط زیست منتشر می‌کند.

کتاب این‌که فقط یکی است در انتشارات میچکا به زودی منتشر می‌شود و به کودک یاد می‌دهد که چگونه رفتارهای ناپسند فردی او مثل آشغال ریختن، کندن گل‌ها یا بلند کردن صدای موسیقی به محیط و اطرافیانش آسیب می‌زند؛ و در مقابل چگونه رفتارهای خوب مثل جمع کردن زباله‌ها، کاشتن گل و … می‌تواند محیط شهر را زیبا و پاکیزه کند.

کتاب‌های دیگری که به زودی منتشر خواهند شد، چه کسی می‌تواند به یک خرس قطبی کمک کند و شمارۀ دیگری از مجموعه کتاب‌های کارآگاه پادی است با عنوان کارآگاه پادی در کشتی ماکارونی، کودک را با مفهوم گرم‌شدن کرۀ زمین و پیامدهایش آشنا می‌کنند.

• شهر و محله

کودکان در شهرهای ما فراموش‌شده هستند. شاید بتوان از راه ادبیات، با نگاه کودکان به شهرهایمان بیشتر آشنا شویم و به کمک آن‌ها محیط اطرافمان را از نو بسازیم. کتاب اگر من شهردار بشوم در انتشارات میچکا با همین هدف تدوین شده است. این کتاب دربارۀ آشنایی یک کودک با روند انتخاب یک شهردار است. او به اتفاقات شهرش فکر می‌کند و با خود می‌گوید: اگر من شهردار بشوم…

• آیین‌ها و باورها

می‌توان به کودکان آموخت در دنیا فرهنگ‌ها و آیین‌های مختلفی وجود دارد، و دنیا بزرگ‌تر از آن‌چیزی که آن‌ها تصورش می‌کنند. کتاب زهره و شن‌های آبی‌رنگ در انتشارات میچکا دربارۀ فرهنگ مردم دنیاست، فرهنگی که مرزها نتوانسته‌اند جلوی گسترش آن را بگیرند.

سخن پایانی

کوشیدیم به نمونه‌هایی از موضوع کتاب‌ های محبوب کودکان اشاره کنیم که در کتاب‌های کودکان انتشارات میچکا مورد توجه است. اما موضوعات کتاب کودک بسیار بیشتر و متنوع‌تر هستند. مفاهیم زیادی دربارۀ زندگی و دنیا وجود دارند که لازم است کودکانمان را با آن‌ها آشنا کنیم و خود نیز در کنارشان دربارۀ این مفاهیم بیشتر و عمیق‌تر بیاموزیم.

ما در انتشارات میچکا قصد داریم به مجموعۀ غنی کتاب‌هایمان موضوعات بیشتری را بیفزاییم و در مسیر رشد و آموزش کودکان جامعه قدم برداریم.