او برای همیشه در قلبم خواهد ماند

یادداشتی درباره داستان «یولانته در جست و جوی کریسولا»

نویسنده: یاشار هدایی

داستان «یولانته در جست و جوی کریسولا» داستانی است کوتاه و تصویری درباره سوگ و از دست دادن. این داستان، روایتی است هنرمندانه از داغ‌دیدگی و آنچه با عنوان «سوگ در کودکان» نامیده می‌شود.

«یولانته»، غازی است که با لاک‌پشتی پیر به نام «کریسولا» که در باغچه و در میان ردیف‌های کاهو زندگی می‌کند، دوست است. آن‌ها بسیار صمیمی هستند و با یکدیگر خاطرات خوشی دارند؛

با هم کتاب می‌خوانند، ورزش می‌کنند و درباره‌ی زندگی و ترس‌ها و آرزوهایشان صحبت می‌کنند. اما در یک روز پاییزی و به دنبال بادی شدید «کریسولا» ناپدید می‌شود.

یولانته سراغ او را از دیگر غازها می‌گیرد و آن‌ها پاسخ می‌دهند: «کریسولا از این دنیا رفته است.» اما «یولانته» درک درستی از این جمله ندارد. ادامه‌ی داستان، روایتی است از مواجهه او در برابر فقدان و مرگ دوستش.

سوگ در کودکان

کودکان در برابر از دست دادن نزدیکان خود و فقدان آن‌ها آسیب‌پذیر هستند. البته این آسیب‌پذیری محدود به موضوع مرگ نزدیکان نیست. بیماری‌های بلند‌مدتِ آن‌ها و حتی از دست‌دادن هرچیزی که کودک دلبسته‌اش بوده نیز می‌تواند کودک را دچار اندوه و سوگ نماید. از دست‌دادن یک اسباب‌بازی محبوب، حیوان خانگی یا تغییر منزل و مدرسه و… از این موارد هستند.

میزان و درجه این آسیب بسته به سرشت متنوع کودکان و هم چنین بسته به عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگیِ محیط رشد کودک، متفاوت است.

هرکودکی منحصر به فرد است، از این‌رو در بروز سوگواری خود روشی منحصر به خود دارد. اما سوگ نزد کودکان معمولا صورت فورانی خود را نشان می‌دهد و به‌زودی فروکش می‌کند و در این فاصله از مراحلی چون انکار، خشم و به‌هم‌ریختگی عبور می‌کند تا اینکه بهبود یابد.

از نظر «جان بالبی»(۱) -روان پزشک و روان کاو انگلیسی و بانیِ نظریه‌ی دلبستگی- «فرایند داغ‌دیدگی در کودکان با نحوه‌ی درک آن‌ها از مفهوم مرگ متفاوت است.»

(۲) «جان بالبی برای مراحل مختلف سوگ و داغ‌دیدگی در مواجهه با مرگ، چهار مرحله را فرض کرده است:

مرحله اول: کرختی و اعتراض که ممکن است در جریان آن پرخاشگری، ترس، اضطراب و ناراحتی ظاهر شود…

مرحله دوم: طلب کردن که ممکن است چند ماه و حتی چند سال طول بکشد. شناخت تدریجی، شخص را به مرحله بعدی که دوره‌ی پریشانی و ناامیدی است، می‌کشاند.

مرحله سوم: درماندگی…

مرحله چهارم: سازماندهی که الگوها، هدف‌ها و خواسته‌های شخص داغ‌دیده وارد مرحله‌ای می‌شود و سوگ خاتمه می‌یابد.»(۳)

در داستان «یولانته در جست و جوی کریسولا»، واکنش‌های «یولانته» در مواجهه با فقدان «کریسولا» را می‌توان با این مراحل چهارگانه سوگ در کودکان تطبیق داد:

یولانته در ابتدا از فقدان کریسولا «گیج و حیران» است. او در برابر جواب دیگر غازها که «کریسولا از این دنیا رفته است» کلافه و عصبانی می‌شود:

«یولانته معنای این حرف را نمی‌فهمید. او دیگر کلافه شده بود؛ فقط کریسولا بود که می‌توانست او را آرام کند. یولانته با عصبانیت بال و پر می‌زد و فریاد می‌کشید: کجا رفتی؟»

در مرحله بعد او شروع به گشتن می‌کند. او «بلندترین کوه‌ها» و «عمیق ترین آب‌ها» و «زیرزمین» و «فرازِ ستارگان» را در پی «کریسولا» می‌گردد. او در دنیای موسیقی و نقاشی هم کریسولا را جست‌وجو می‌کند. ولی هیچ نشانه‌ای از او نمی‌یابد.

در سومین مرحله، یولانته درمانده می‌شود.

«سرانجام، یولانته با دلی گرفته و غمگین به خانه برگشت.»

یولانته در چهارمین مرحله، درباره‌ی موضوع فکر می‌کند:

«چشمانش را محکم بست و با تمام وجود به کریسولا فکر کرد. و ناگهان معنای حرف غازها را فهمید.»

حاصل بازاندیشی و در فقدان کریسولا را می‌توان در کنش درونی‌اش در داستان دید:

«او به جایی رفته است که من نمی‌توانم بروم. اما اگر چشم‌هایم را ببندم، او را در قلبم خواهم یافت… و او برای همیشه در قلبم خواهد ماند!»

داستان «یولانته در جست و جوی کریسولا»، از جمله داستان‌هایی است که با طرح هنرمندانه و مناسب موضوع فقدان و مرگ برای مخاطب کودک، تجربه‌ای غنی در اختیار او قرار می‌دهد و او را در درک و شناخت پدیده‌ی مرگ و گذر از مراحل سوگ همراهی می‌کند.

📚«یولانته در جست و جوی کریسولا» به نویسندگی و تصویرگری «سباستین لس» و ترجمه حسام سبحانی‌طهرانی و ماندانا نارنجیها، در سال ۱۴۰۱ توسط انتشارات میچکا منتشر شده است.

⚫️پی نوشت و ارجاعات:
۱- J. Bowlby (۱۹۰۷-۱۹۹۰)
۲-پژوهشی در مفهوم مرگ در ذهن کودک. دکتر عبدالعظیم کریمی. موسسه انتشارات قدیانی. چاپ سوم: ۱۳۹۳. صفحه ۳۰
۳-همان منبع. صفحه ۶۶